BATILI TARIM TEKELLERİ ARAZİLERİ ELE GEÇİRİYOR
Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Endonezya ve Kamerun’un ardından Ukrayna, yabancılara en fazla tarım arazisi veren ülkeler sıralamasında dördüncü sırada yer alıyor. Avrupa’da başka hiçbir yerde toprak gaspı bu kadar ileriye gitmemiştir. Yatırımcılar arasında ilk 10’da Lüksemburg, ABD, Kıbrıs, Hollanda ve Suudi Arabistan yer alıyor.
“Avrupa’nın tahıl ambarı” olarak bilinen Ukrayna’nın 33 milyon hektar tarım arazisi bulunmaktadır; bu, Avrupa Birliği’nin toplam tarım alanının üçte biri yani Almanya’nın büyüklüğüne eşdeğerdir. Bu arazilerin büyük bir bölümü verimli kara topraklardır. Bu toprakların ele geçirilmesi için bir zamanlar Alman ordusu doğuya doğru hareket etmişti. 1940/41 yıllarında «Üçüncü Reich»ın yapısal olarak zayıf bölgelerinde, Ukrayna’da Slav «alt ırkları» buğday tarlalarına sürmek amacıyla küçük çiftçiler eğitilmişti. Bunun için Ukrayna’dan taşınan kara topraklar, Almanya’da bu verimli toprakların özelliklerini test edebilmek amacıyla taşınmıştır. 85 yıl sonra, toprakları şimdi uluslararası şirketler, bu kez ırk teorisi olmadan, ele geçirmektedir.
TOPRAK KANUNUNDAN IMF ÖZELLEŞTİRMESİNE
Ukrayna’nın yeni bağımsızlığını ilan etmiş olan ilk Cumhurbaşkanı Leonid Kravçuk, Ocak 1992’de özel mülkiyeti mümkün kılan bir «Toprak Kanunu»nu onayladı – Sovyet döneminde böyle bir şey yoktu. Bu kanunla kurulan «Kooperatif Tarım Şirketleri» kısa süre sonra yerel çiftçilerin elinden çıktı. Uluslararası Para Fonu (IMF)’nun, «Kooperatiflerin» yatırımcılara açılması yönündeki baskısının ardından, hızla bir yerli oligark sınıfı oluştu.
Toprak ve arazi satışlarının hızlıca artması, büyük protestolara yol açtı ve Kravçuk’un haleflerinden Leonid Kuçma’yı politika düzeltmeye itti. 1 Ocak 2002’de, Ukrayna Parlamentosu Verkhovna Rada, «Toprak Kanunu 2768-III» ile özelleştirme yasağını ilan etti. Bu yasağının ilk başta sadece bir dönem için geçerli olması planlanmıştı, ancak devamında sürekli olarak uzatıldı; ta ki 2020’de Volodymyr Zelensky, satış yasağını kaldırana kadar.
TARIM SEKTÖRÜNDE BATILI YATIRIMCILAR
Avrupa Birliği ile yapılan Ortaklık Anlaşması, Ukrayna topraklarının özelleştirilmesinde önemli bir rol oynadı. Bu anlaşma, 2013 Kasım ayında dönemin Ukrayna Cumhurbaşkanı Viktor Yanukoviç tarafından Vilnius’taki AB zirvesinde imzalanacaktı. Anlaşmanın amacı, Ukrayna’yı AB’ye ekonomik ve askeri olarak bağlamak ve batılı yatırımcılara piyasalarını açmaktı, ancak başkanın «hayır» demesiyle başarısız oldu. Takip eden halk ayaklanması ve Kırım’ın işgali sonucu, ülke iç savaşla parçalanmaya başladı.
TOPRAK SATIŞI VE YABANCI YATIRIMCILAR
1 Ocak 2024’te, Ukrayna tarım sektöründeki özelleştirmenin ikinci aşaması yürürlüğe girdi. Artık Ukrayna vatandaşları ya da şirketler 10.000 hektara kadar özel arazileri işleyebilecekti. Bununla birlikte, yabancıların Ukrayna’da toprak alması hâlâ yasaktı. Ancak, bu yasağı aşmak için büyük çapta kiralama sözleşmeleri yapılmaya başlanmıştır. 49 yıllık kiralama sözleşmeleri, yatırım için cazip bir dönemdi.
Ukrayna’nın kara toprakları ucuzdu. Almanya ya da Avusturya’daki verimli arazilerle karşılaştırıldığında, Ukrayna’daki fiyat farkı çok büyüktü. Örneğin, Almanya’da bir hektar arazi 30.000 ile 70.000 Euro arasında bir fiyata sahipken, Ukrayna’da bu rakam 2000 ila 3000 Euro arasında değişmektedir.
BÜYÜK OYUNCULAR
Tarım devlerinin başında, 670.000 hektar arazisiyle UkrLandFarming yer almaktadır. Bu şirket, Zypern’de kayıtlıdır ve İrlanda’nın en büyük borsası olan Irish Stock Exchange’de işlem görmektedir. Şirketin başkanı Oleg Bakhmatyuk, Cargill ile işbirliği yaparak küresel gıda devleri arasında yer almıştır.
Kernel Holding, Ukrayna’nın ikinci büyük tarım şirketidir. 530.000 hektarlık arazisinde yıllık 3.1-3.3 milyon ton tahıl ve yağlı tohum üretmektedir. CEO Andrej Verenskji, bu şirketin büyük bir hissedarıdır ve Ukrayna’nın en zengin on kişisinden biridir. Kernel Holding, Lüksemburg’da kayıtlıdır ve dünya çapında en büyük Ayçiçek yağı üreticisidir. Şirket, üretim alanlarını izlemek ve güvence altına almak için «NASA Harvest» ile ortaklık kurmuştur. NASA’nın bir uzay ajansı kolu olan bu program, Ukrayna’da uydu verilerini kullanmaktadır.
BATILI YATIRIMCILAR VE OLİGARKLAR
UkrLandFarming ve Kernel, çoğunluk hissedarı olarak Ukraynalı oligarkları gösterse de, aslında bu şirketlerin arkasında batılı yatırım grupları ve sektör devleri bulunmaktadır. Bu gruplar, kredi sözleşmeleri aracılığıyla bu şirketlerde belirleyici bir rol oynamaktadır. Örneğin, Deutsche Bank, özelleştirme sürecinin başında, Bakhmatyuk’a destek sağlamak için büyük bir kredi vermişti. Bunların yanı sıra, Vanguard Group, Banque Nationale de Paris, Goldman Sachs ve Norveç Devlet Yatırım Fonu gibi batılı finansal hizmet sağlayıcılar ve bankalar da Ukrayna’nın tarım sektörüne yatırım yapmaktadır.
TARIM POLİTİKASI
Ukrayna Tarım Bakanı Mikola Solskji, 2024 Ocak ayında yaptığı açıklamada, «Savaş öncesinden çok daha hızlı hareket etmeliyiz. Ekonomi duygularla yönetilemez. Uygulanabilir kurallara ihtiyacımız var, yatırımların yapılabileceği ülkelerdeki gibi. Mevzuatımız ve tarımımız, küresel rekabete dayanacak şekilde olmalı» dedi. Küçük çiftçilerin batılı tarım devlerinden korkmalarına gerek olmadığını, yeni özelleştirme yasasının sadece «iş ve yatırım geliştirmeye yönelik şeffaf bir mekanizma oluşturmayı amaçladığını» belirtti.
Ancak, 2024 Nisan ayında Solskji’nin tarım şirketine yönelik bir soruşturma başlatıldı. Ukrayna’nın yolsuzlukla mücadele bürosu, Solskji’nin şirketine ait 2500 hektar devlet arazisini yasa dışı olarak aldığını ve bu şekilde 7.3 milyon dolarlık bir haksız kazanç sağladığını tespit etti. Bu durum, onun bakanlıktan istifasına ve tutuklanmasına yol açtı.
KÜÇÜK ÇİFTÇİLERİN DURUMU
Ukrayna’daki toprak gaspı, Polonya’dakinden çok daha hızlı ve sert bir şekilde ilerliyor. Savaş öncesinde Ukrayna’da 8 milyon küçük ve orta ölçekli çiftlik bulunuyordu. Ancak savaşın ve büyük şirketlerin baskılarının etkisiyle, bu çiftlikler yok olma noktasına gelmiştir. Olena Borodina, Ukrayna Bilimler Akademisi’nden, «Bugün genç çiftçiler savaşta ölüyor. Hepsini kaybettiler. Aynı anda, toprak satışları hızla devam ediyor» diyerek, bu durumu eleştirdi.
Bu toprak satışlarına karşı protestolar, savaş yasası nedeniyle gerçekleştirilemiyor. Ukrayna Küçük Çiftçiler Birliği Başkanı Viktor Şeremeta, savaşın devam etmesi nedeniyle bu durumun daha da kötüleştiğini belirtti. 2021’de yapılan bir anket, Ukraynalıların üçte ikisinin toprak satışına karşı olduğunu göstermişti. Bir referandum planı, savaş nedeniyle gerçekleştirilemedi. (Arkadaş)