24 Kasım’da halk, genel ve kantonlarda yapılacak oylamalar için sandık başındaydı. Bu oylamalarla ilgili içerikleri sizin için derledik.
SAĞLIK HİZMETLERİNİN TEK TİP FİNANSMANI (EFAS) KABUL EDİLDİ
Fransızca konuşan kantonların blok muhalefetine rağmen, sağlık hizmetlerinin tek tip finansmanına ilişkin reform (EFAS) 24 Kasım’daki kesin sonuçlara göre oyların %53.3’ünü alarak kabul edildi.
Neuchâtel ve Cenevre sırasıyla %65.6 ve %65.5 ile projeye karşı en güçlü oyu veren kantonlar oldu. Onları Jura (%63.2) ve Vaud (%62.3) halkı takip etti.
Fribourg’da ise seçmenlerin %56,6’sı hayır dedi. Dilsel bölünme hissedildi. Fransızca konuşulan kesim, Almanca konuşulan kesimin aksine projeyi açıkça reddetti. Aynı durum, iki dilli Valais (%53.5 ) için de geçerliydi. Zürih’te reform seçmenlerin %57.7’si tarafından desteklendi. Berne %53.4 ile evet dedi, ancak kantonun Fransızca konuşulan kısmı reformu reddetti. Ticino da %50.5 ile reformu destekledi.
Toplamda reformu destekleyenler 1.302.528 oy alırken, karşıtları 1.140.791 oy aldı. Katılım oranı %44,9’du.
EFAS’ın kabul edilmesiyle birlikte gelecekte kantonlar her türlü hizmet için en az %26.9 oranında ödeme yapmak zorunda olacaklar; daha fazla katkıda bulunacaklar. Geriye kalan %73.1’lik kısım ise hizmet sağlayıcıya ve hizmetin verildiği yere bakılmaksızın sigortacılar ve dolayısıyla sağlık sigortası primleri tarafından finanse edilecektir.
OTOYOLLARIN GENİŞLETİLMESİ PROJESI RET EDİLDİ
Otoyolların genişletilmesi projesi 24 Kasım günü yapılan oylamada reddedildi. Federal Konsey ve Parlamento’nun tavsiyelerine rağmen, seçmenlerin %52.7’si, biri İsviçre’nin Fransızca konuşulan bölgesinde olmak üzere altı projeye kredi verilmesini reddetti. Toplam 1.316.500 seçmen genişletmeleri reddederken, 1.181.557 seçmen lehte oy kullandı. Katılım oranı %45.05 olarak gerçekleşti.
İsviçre’nin Fransızca konuşulan tüm kantonları “hayır” dedi. Jura %62.6 ile en yüksek oyu verdi. Onu Neuchâtel (%62,5), ardından Vaud (%58,6), Cenevre (%57,1) ve Fribourg (%56,3) takip etti. Valais kantonunda ise ret oranı %54,2 oldu.
Grisons kantonu en yüksek ret oranına (%57,3) sahipken, onu Berne (%57) ve Basel-Stadt (%56,4) takip etti. Ticino’da olduğu gibi Zürih, Lucerne, Glarus, Uri ve Obwalden de genişletmeleri reddetti.
Öte yandan projeler, başta ülkenin kuzey ve kuzeydoğusu olmak üzere Almanca konuşulan diğer kantonlarda ve İsviçre’nin orta kesimlerinde kabul edildi. Schwyz (%59.2) ve Appenzell Innerrhoden (%58.5) bu konuda başı çekti. Solothurn, Basel-Landschaft, Aargau, Shaffhausen, Thurgau, St Gallen, Appenzell Ausserrhoden, Zug ve Nidwalden’de de oylar daha az da olsa evet yönünde oldu.
Altı projenin yaklaşık beş milyar CHF’ye mal olacağı tahmin ediliyordu. Le Vengeron-Coppet-Nyon (GE/VD) hattı için yaklaşık bir milyar frank ayrılmış olup, bu hat yaklaşık 19 km’lik bir mesafe boyunca iki adet üç şeritli taşıt yoluna genişletilecekti.
Diğer projeler ise altı şeritten sekiz şeride çıkarılacak olan Wankdorf-Schönbühl (BE) ve dört şeritten altı şeride çıkarılacak olan Schönbühl-Kirchberg (BE) bölümleriyle ilgiliydi. Fon ayrıca Rosenberg (SG), Ren (BS/BL) ve Fäsenstaub (SH) tünellerinin uzunluğunun iki katına çıkarılması için de kullanılacaktı.
Referandum, Association Transports et Environnement (ATE) ve actif-trafiC örgütü tarafından sunulmuştu. Yeşiller, PS ve PVL’nin yanı sıra yaklaşık elli doğa ve iklim koruma örgütü tarafından desteklenmişti.
KİRACILIK YASASI DEĞİŞİKLİĞİNE RET
Alt kiracılıkta (Devren kiralama) düzenleme yapılmayacak. Seçmenlerin %51.6’sı kiracılık yasasındaki bu revizyonu reddetti. Valais hariç, Fransızca konuşulan bölgelerdeki tüm kantonlar tasarıyı reddetti.
Referandumu başlatan İsviçre Kiracılar Derneği’nin (Asloca) güçlü olduğu Cenevre Kantonu, neredeyse %65’lik bir oranla tasarıyı reddedetti. Neuchâtel (%62), Vaud ve Jura (%59) da daha sert kuralları açıkça reddetti. Fribourg’da “hayır” oyları %53’ün üzerindeydi. Valais ise %53 ile reformu kabul eden bir istisna oldu. Ticino da %54’ün üzerinde bir oranla evet dedi.
Basel-Stadt (%61), Solothurn (%54), Bern ve Zürih (%53), İsviçre’nin Fransızca konuşulan kantonları gibi hayır oyu verdi. Almanca konuşulan diğer tüm kantonlarda, daha sıkı denetlenen alt kiralamaya destek, oldukça açık bir şekilde en üst sırada yer aldı: Örneğin Appenzell Innerrhoden’de %61, Schwyz’de %60 ve Graubünden’de %56. Toplam 1.196.640 seçmen lehte oy kullanırken, 1.274.814 seçmen aleyhte oy kullandı.
Ev sahiplerinin kendi ihtiyaçları için kira sözleşmelerini feshetmelerini kolaylaştırmayı amaçlayan reform %53,8 oyla reddedildi. Reform tasarısı Almanca konuşulan kantonların çoğunluğu tarafından desteklense de bu durum dengeyi onların lehine değiştirmedi.
Tasarı Fransızca konuşulan kantonların neredeyse tamamında, özellikle de Cenevre’de seçmenlerin %67’si tarafından reddedildi. Bunu %64 ile Neuchâtel, %60 ile Vaud ve Jura ve %55 ile Fribourg takip etti. Sadece Valais kantonu desteği ile öne çıktı.
Zürih ve Bern (%57), Solothurn, Lucerne (%51) ve Basel-Stadt (%65) hayır dedi. Almanca konuşulan diğer kantonlarda ise revizyon yine açık bir destek gördü. Sonuçta evet cephesi 1.331.128 hayır oyuna karşılık 1.141.741 oy topladı.
Ancak bu çifte “hayır” oyu, konut sıkıntısı ve yüksek kiralar karşısında konut cephesindeki gerilimi azaltacak gibi görünmüyor. Parlamentonun sağ kanadı, kiracılık yasasını gözden geçirmek için iki yeni teklif sundu ve bunlardan biri kiralara itiraz etme kapsamını sınırlamayı amaçlıyor.
Asloca, maliyete dayalı kira ilkesinin benimsenmesi için bir halk girişimi başlatma niyetinde olduğunu duyurdu.
EUROVİZYON ŞARKI YARIŞMASI İÇİN 37,5 MİLYONLUK EK BÜTÇE
Basel-Stadt seçmenleri, 2025 Eurovision Şarkı Yarışmasının organizasyonu için 37.5 milyon CHF tutarındaki krediye açık bir şekilde (%66.57) onay verdi.
Basel-Stadt halkı, 69. Eurovision Şarkı Yarışması’nın (ESC) organizasyonu için kanton tarafından SSR’ye verilen krediye açık bir şekilde onay verdi (%66,57). Katılım oranı %57,15 olarak gerçekleşti.
C OTURUMLULARIN OY KULLANMASINA HAYIR
Basel-Stadt’ta yapılan diğer önemli oylamada, seçmenlerin %55,58’i, en az beş yıldır kantonda ikamet eden C iznine sahip yabancılara oy kullanma hakkı verilmesi önerisini reddetti. Yetkililer tarafından önerilen bu Anayasa değişikliği sol ve Yeşiller tarafından desteklenirken, sağ partileri tarafından reddedildi. Basel kantonları 2010 yılında bu hakkı vermeyi zaten reddetmişti.
Sadece Neuchâtel ve Jura belediye ve kanton düzeyinde bu hakkı tanımıştı. Vaud, Cenevre ve Fribourg kantonlarında bu hak sadece belediye düzeyinde tanınmaktadır. Graubünden ve Appenzell Ausserrhoden’de, belediyeler bu hakkı (isterlerse) verme seçeneğine sahiptir.
GELİR VERGİSİNE İNDİRİM
24 Kasım günü Cenevre halkı, %61.16 gibi rahat bir çoğunlukla gelir vergisinde indirime gidilmesini onayladı. Kanton 326 milyon CHF vergi geliri kaybedecek.
Vergi indirimi tüm vergi mükellefleri için geçerli olmakla birlikte, vergilendirilebilir gelir kategorisine göre değişiyor. Hiçbir devlet yardımı almayan orta sınıf, %11’den fazla bir indirim alabilecek. Daha iyi durumda olanlar için indirim sadece %5 civarında olacaktır. Oylamaya katılım oranı %46.84 olarak gerçekleşti.
MONT-BLANC YAYA KÖPRÜSÜNE HAYIR
Cenevre’de Mont-Blanc yaya köprüsü projesi reddedildi. Cenevre Şehri sakinleri, köprünün inşası için 54.6 milyon CHF’lik krediye %53.93 oranında karşı oy kullandı. Köprünün amacı yayaları bisikletlilerden ve motorlu trafikten ayırmaktı. Mont Blanc köprüsü üzerindeki kaldırımlardan biri, iki yönlü bir bisiklet yolu lehine kaldırılacak ve böylece liman çevresindeki güzergâh tamamlanmış olacaktı.
VALAIS KANTONU
Valais halkı, kantonun 2040 yılına kadar karbon nötr hale gelmesini sağlayacak bir girişimi reddetti.
Geçen yıl Büyük Konsey tarafından kabul edilen ancak referandumda karşı çıkılan kanton iklim yasası seçmenlerin %55.83’ü tarafından reddedilirken, katılım oranı %42.08 oldu.
Belediyelerin ezici çoğunluğu (122 belediyeden 109’u) yasayı reddetti. “Hayır” kampı, özellikle 2040 yılına kadar, yani İsviçre Konfederasyonu’ndan 10 yıl önce sıfır CO2 emisyonuna ulaşmayı hedeflediği için yasayı ‘yararsız’ ve ‘gerçekçi olmayan’ olarak eleştirerek halkı ikna etmeyi başardı.
JURA KANTONUNDA 4. BÖLGE
2026 yılından itibaren Jura kantonunda, sadece Moutier belediyesinden oluşan 4. bir bölge olacak. Moutier, Parlamentodaki 60 sandalyeden 7’sine sahip olacak. Jura halkı 24 Kasım günü kanton anayasasında yapılan bu değişiklik lehinde %81.8 oranında oy kullandı.
Bu oylamayla birlikte Moutier kasabası ve 7,200 nüfusu Jura kantonunun bir parçası haline geldi. Jura seçmenleri 17.074’e karşı 3.795 oyla bu 4. bölgenin kurulması lehinde oy kullandı. Tüm belediyeler kanton anayasasında yapılan bu değişiklik lehinde oy kullandı. Seçime katılım oranı %39 olmdu.
NEUCHÂTEL’DE DİJİTAL BÜTÜNLÜK
24 Kasım’da Neuchâtel halkı, kanton anayasasına dijital bütünlük hakkının eklenmesi lehinde oy kullandı. Seçmenler bu yeni hakkı %91.51 oranında onayladı. Seçime katılım oranı %28.74 oldu.
Bu yeni hak sadece Devlet ile vatandaşları arasında ve kanton sınırları içerisinde geçerli olacak. Kanton, Konfederasyonun yetkisinde olduğu için şirketler ve özel şahıslar tarafından veri işlenmesi konusunda yasa çıkaramayacak. Halk, dijital yaşamlarıyla ilgili verilerin kötüye kullanılmasına karşı korunabilecek ve dijital alanda güvenlik, çevrimdışı yaşam ve unutulma hakkına sahip olacaktır. Devlet, idare ile insani bir temasa erişim sunmaya devam edecek.
24 Kasım günü Almanca konuşulan bölgelerde bir dizi kanton oylaması yapıldı.
LUZERN: RÜZGÂR TÜRBİNLERİ İSTENMEDİ
Luzern’de seçmenler rüzgar türbinlerinin kurulumunu destekledi. Kanton seçmenleri Planlama ve İnşaat Yasası’nda yapılacak bir değişikliğe açık bir şekilde onay verdi (%68,51 lehte). Katılım oranı %44.51 olarak gerçekleşti. Yeni yasa, 22 potansiyel sahayı kapsayan bir kanton master planına dayalı bir lisanslama prosedürünün başlatılmasına izin verecek. Bu prosedür sadece büyük rüzgar türbinleri için geçerli olacak.
AARGAU: 16 YAŞINDAKİLERE OY HAKKI YOK
Aargau’da, belediye ve kanton düzeyinde 16 yaşında seçme hakkı tanınmasına yönelik halk girişimi büyük bir yenilgiye uğradı. Girişim seçmenlerin neredeyse %80’i tarafından reddedildi. Katılım oranı %41’in biraz üzerindeydi. Girişime hükümet, parlamento ve sağ partiler karşı çıktı.
Son yıllarda oy verme yaşının düşürülmesi Zürih, Bern, Neuchâtel ve Uri’deki seçmenler tarafından büyük ölçüde reddedildi. Sadece Glarus Kantonu, 2007 yılında Landsgemeinde’de kanton seçimleri için oy kullanma yaşını düşürdü.
SCHAFFHAUSEN: PARTİLERE YAPILAN BAĞIŞLARA SIKI DENETİM
Schaffhausen’daki siyasi partiler artık bireylerden veya şirketlerden aldıkları yılda 3.000 frankın üzerindeki bağışları beyan etmek zorunda olacak. Kanton seçmenlerinin %58,84’ü, dört yıldan uzun bir süre önce halk tarafından onaylanan ilk metnin uygulanmasına yönelik bir girişimi onayladı. Katılım oranı %64.02 oldu.
Schaffhausen halkı, uygulama girişimini destekleyerek, seçim ve referandum kampanyalarının finansmanının bundan böyle ilgili kişilerin çıkar bağlantıları gibi tam olarak kamuya açıklanmasına karar verdi. Ayrıca isimsiz bağışlar için yıllık 3.000 CHF sınırını da onayladılar. Belediye düzeyinde, nüfusu 3,000’den az olan topluluklar bu kurallardan muaf tutulacaktır.
Son yıllarda birçok kanton, siyasi kampanyaların finansmanında şeffaflığa ilişkin yasalar çıkarmıştır. Vaud, Cenevre, Valais, Fribourg ve Neuchâtel kantonlarında, bireylerden gelen isimsiz bağışların sınırı 5.000 CHF olarak belirlenmiştir. Jura’da ise isimsiz bağışlar 750 frank ile sınırlandırılmıştır. Schwyz’de bu sınır 1.000 CHF, Ticino’da ise 10.000 CHF’dir. (Arkadaş)