Ergün ÖZALP
Burjuva medya organlarının, sık sık masabaşı, asparagas , kara propaganda içeren yayınlar yaptığı bilinir. Daha öncekiler gibi, ama bu kez daha itinayla, algı yaratma amacıyla hazırlanmış bir haber; geçtiğimiz yılın bu aylarında, gazete manşetlerinde ve televizyonlarda önemli yer kapladı. Haberde, ‘’10 yaşındaki üstün zekalı çocuk Atakan Kayalar’ın 5 ayda 250 kitap okuduğu,en beğendiği kitapların da, G.Orwel’in Hayvan Çiftliği, J.JRousseau’nun Toplum sözleşmesi, Platon’un Devlet, ve R.Dawkings’in Gen bencildir kitapları olduğu’’ nun büyük bir tantanayla reklamı yapılıyordu.Yine geçtiğimiz günlerde, G. Orwel’in ,‘’Büyük birader sizi gözetliyor -1984’’ adlı eserinin telif hakları süresi zaman aşımına uğradığı için, isteyen yayınevinin bunu yayınlayabileceği – ki şimdiye kadar zaten CIA desteğiyle milyonlarca basılmış, senaryolaştırılmış, birkaç kez filmi yapılmış ve CIA’nın en iyi soğuk savaş silahı olarak dünyaya servis edilmişti – kamuoyuna duyuruluyordu.Aslında egemen çevrelerin tarikatlarda dini telkinlerle, uyduruk hadislerle yarattığı cahil neslin yanısıra, kendine hizmet edecek yarım-aydın kesimlerin beyinlerini yıkamada; ırkçılığı, bencilliği ve sömürüyü olumlayan, otoriteye saygıyı ve biat etmeyi empoze eden bu türden eserlerin önerilmesi; şaşılacak bir durum değil. Fakat tüm gericliğin halk ve özgürlük düşmanlığının,’’Birey hakları,özgür düşünce, barışseverlik, diktatörlük karşıtlığı’’ cilasıyla sunulması; ABD’de , CIA mahfillerinde pişirilmiş ‘’Soğuk savaş’’ malzemelerinin halen bayatlamadığını göstermektedir.
CİA’nın‘Kültürel Nato’su ‘Kültürel Özgürlük Kongresi’ neden ve nasıl kuruldu?
- dünya savaşı bitiminden sonra, müttefikler ve amerikan askeri istihbarat birimleri tarafından faşist nazi artıkları sorgulanıp mahkemeye çıkarılıyordu. Bunların süzgeçten geçirilmesi esnasında; Amerika istihbaratı, bürokraside, kültür ve edebiyat alanında , askeriyede, akademide, bilim alanında yetenekli faşistleri seçerek; onları ABD hizmetindeki kadrolar olarak devşirip ajanlaştırıyordu.İşte ‘Kültürel özgürlük Komitesi, Sovyetler Birliği’nin Hitler Faşizmini yenmesi sonrasında, Avrupa’da ve dünyada yükselen komunizme dönük hayranlığı; Stalin’in faşizmin gömülmesindeki rolü nedeniyle büyük prestij kazanarak Amerikalıların gözünde ‘’Joe amca’’ haline gelen imajını anti-stalinist bir kampanyayla yoketmek; ABD değerlerinin, kültür alanında dünya egemenliğini tesis etmek için kuruldu.
26 Temmuz 1947’de, CIA’nın Truman yönetiminde ve Marshall planına paralel olarak kurulmasından iki yıl önce, kültür cephesindeki örgütün çekirdek yapısı neredeyse şekillenmişti,göreve hazırdı.İllegal olarak örgütlenen bu ilk çekirdek yapıda,George Orwell, Arthur Koestler, İgnazio Silone, Nabokov,Stephan Spender, Bertrand Russelgibi dönekler kullanılmıştı. İllegal çekirdek yapı, Komunist Olmayan Solu ( KOS), tarafsız liberalleri örgütlemek, onların içine sızmak, kazanmak hedefiyle çalıştı. Bunlar ‘özgür sanat’, ‘seçkin modern sanat’ söylemiyle, doğrudan ABD’nin soğuk savaş stratejisinin, CIA talimatlarıyla yönlendirilmiş kültürel taktiklerin; borazanlığını yaptılar. Bu örgütün ilk faaliyetleri arasında, Avrupa’da önemsenmeyen, horlanan ABD edebiyatını tanıtarak ilgiyi artırmak amacıyla; bazı anti-faşist ve solcu yazarların eserlerini yayınladılar. ABD’nin Avrupa’da ırkçı olarak bilinen imajını düzeltmek için, Boston Filarmoni Opera’sını, Afrika kökenli (temiz giyimli, temiz yüzlü!) sanatçılarla donatarak Avrupa turnesine çıkartmayı organize ettiler.
Kültür Cephesindeki CIA aparatının ana hedefi, marksizme, komunizme, sovyet Rusya’ya sempati duyan aydın kesimlerini; yavaş yavaş amerikan bakış açısına kazanarak, CIA’nın tetikçisi haline getirmekti. Sovyetlere karşı, Avrupa’da ABD egemenliğini kurmak, Birleşik Avrupa’yı ve askeri ittifakını yaratmak için çalışılacaktı.AB daha sonra da Avrupa devletlerinin birleştirilmesi doğrultusunda çabaların, NATO’nun kurulmasıyla sonuç verdiği söylenebilir. Soğuk savaşı başlatan CIA, Sovyetlerin her cephedeki faaliyetlerinin karşısında (sendikalar, yazar örgütleri, yayın örgütleri, barış örgütleri, gençlik örgütleri, kadın örgütleri, radyo faaliyetleri vb.) paralel örgüt ve kurumlar yaratmaya çalıştılar. Sözde bu kurumlar, hükümet dışı (NGO) ‘’sivil toplum’’ örgütleriydi,ama mamalarını CIA vermekteydi.Bu bağlamda, CIA’nın Uluslararası Örgütler Bölümü( IOD), alt örgütlerine yolladığı bir genelgede şu talimatı veriyordu:’’Para miktarını özel örgütlerin kuşku uyandırmadan harcayabilecekleri miktarlarla sınırlı tutun; Amerika’nın çıkarlarının boyutlarını gizleyin; örgütün resmi Amerikan siyasetini her yönüyle desteklemesini istemeyerek dürüstlük imgesini koruyun’’.
Yine CIA’nın üst düzey görevlisi Allen Dulles,1950 yılında CIA’nın Soğuk Savaş Programı’nınn başarılı olmasını; ’’Hükümetlerden bağımsız görünen özgürlüksever insanların, doğal inançlarını temsil edermiş görüntüsü verme yeteneğine bağlı’’ olduğunun altını çiziyordu.
Dışişleri bakanı Edward Barret ise, yalan söylemeyi şöyle meşrulaştırmıştı: ’’İçinde bulunulan yüzyıl nasıl Amerikan yüzyılıysa,doğrular da Amerika’ya ait olmalıydı.Doğruyu hakim kılmak için yalana başvurmak gerekiyorsa vurulacaktı.Koestler’in deyimiyle ‘yarı-doğru adına yüzdeyüz yalanla savaşmak’ tı bu.’’
CIA ajanı Donald Jemason bir toplantıda, Amerika’nın psikolojik savaşının özünü şu şekilde özetledi: ’’Teşkilatın pekiştirmek istediği (..)Birleşik Amerika’nın yaptığı herşeyin doğru olduğu inancına kendi mantıklarıyla kendi kanaatlarıyla ulaşmış insanları yaratmaktı’’
Kültürel Özgürlük Kongresi,yukarıda alıntıladığımız bakış açısıyla , 35 ülkede büro kurdu, yirmiden fazla ünlenmiş dergi yayınladı. En önemlisi, amiral gemisi niteliğindeki 1953-1990 arası yayınlanan ‘Encounter’di.Ayrıca haber ajansları, radyoları, film yapımcısı firmaları da vardı.Holywood filmlerine, senaryolara müdahil oluyor bazı sahneler sansürlenirken, ABD dış politikasına uygun mesajlar, yeni sahneler çekilerek filmlerin içine monte ediliyordu.ABD askerlerinin okuduğu çizgi romanların içine uygun imajlar monte edilirken, kilise papazlarının verdikleri vaizlerin düzenlenmesi de ihmal edilmiyordu.Sosyalist örgütlerin konferanslarına paralel uluslararası konferanslar düzenleyip finanse ediliyordu. Müzisyenlere ve ressamlara ödüller dağıtılıyor, onların konser vermesine sergi açmasına, Nobel Ödülü kazanmalarına destek olunuyordu.Çeperindeki aydın ve sanatçılardan çengel attıklarına, bedava lüks tatil gezileri hediye ediliyordu
CIA’nın ‘’Boru Hat’’ları ve dönek aydınların finansmanı
Kültür Kongresi’nin, CİA ile ilişkilerini gizlemek, para trafiğininin izlenmesini labirentler içinde kaybettirmek üzere, vakıflardan yararlanıldı.Büyük tekellerin ve zengin kişilerin adına kurulmuş vakıflar ‘’boru hattı ‘’işlevi için çok uygundu..Bunların en tanınmış olanları; Farfield, Ford, Rockfeller ve Fullbright ve daha sonraları Kaplan vakıflarıydı.Dünyanın en saygın ve zengini olarak ünlenmiş bu vakıfların arkasında, tröstlerin, finans kapitalin yanısıra, CIA’nin örtülü ödenekleri bulunuyordu. Bu vakıflar, CIA paralarının Kültürel Özgürlük Komitesi’ne aktarılmasında, ilk aşamada boru hattı işlevi görüyorlardı.Paralar komitede CIA ajanlarının sorumluluğunda kadrolara dağıtılıyordu. Tüm kıtalara yayılmış yazar, şair, ressam, akademisyen ve müzisyen kılıklı CIA elemanları ve yayıncıların giderleri, maaşları ödeniyor, ya da tarafsızların ayartılıp satın alınmasında kullanılıyordu .Bazı yazarlar, maaşlarının vakıflara ödenen bağışlardan ödendiğini sanıyordu! Para trafiğindeki bu aşırı gizliliğin nedenini, Avrupa Kültür Kongresi’ndeki CIA görevlisi Cord Meyer, anılarında şöyle açıklamıştı:
‘’Batı Avrupa’da eğer özgür ve çoğulcu toplum yaşayacaksa ,demokratik partilere ve kurumlara Amerikan yardımı şarttı.Bizim yardımımızın gizli tutulması gereği, beni hiç rahatsız etmedi.Sovyet destekli aparat ile eşitsiz savaşlarında bizden yardım isteyen Avrupa’nın siyasal ve kültürel önderleri bunun duyulmamasını şart koşmuşlardı, çünkü komünistlerin propaganda şebekesi resmi Amerikan desteğinin herhangi bir açık ipucunu, onların Amerikan emeperyalizminin kuklası olduğunu gösteren bir kanıt olarak kullanabilirdi. Yardımlarımızla kendi kuyumuzu kazmak istemiyorsak tedbir ve gizlilik gerekiyordu.’’
Kültür Kongresi’nin yürüttüğü‘’Komunist Olmayan Sol’’ u kazanma ve anti-sovyetik kampanyada kullanma faaaliyetinin, ABD içindeki ayağı, Avrupa’daki ayağı ve diğer kıtalardaki faaliyetleri, CIA ‘nın kültürel cephesine akıttığı parasal destek; çok üst düzeyde gizlilik altındaydı .Okadar gizliydi ki, aynı ‘soğuk savaş’ dönemi Amerikasında, McCarthy yönetimindeki ‘Komunistleri İzleme ve Soruşturma Komisyonu’, liberal yazar ve bilim adamlarını komunist ajanı olarak mahkeme huzuruna çıkarır ,onların eserlerini Nazi faşistlerinin yaptığı gibi kütüphanelerinden toplatırken, CIA’nın kültür aparatı olan Kültürel Özgürlük Kongresi ise, liberal tarafsız özgürlükçü yazarlara, komunist olmayan sola destek veriyor, onların parti ve yayınlarını finanse ediyordu. ABD’nin bu ikiyüzlü tutumu, az kalsın büyük bir yara alacaktı.McCarthy, ABD’de yayınlanan Partisan Review adlı sol eğilimli yayının parasal ağlarını soruşturken ipin ucunun CIA’ya dayandığını görmüştü. Büyük bir skandalın patlaması; o dönem CIA’nın üst yönetiminin işe karışması ile engellenebilmişti
Avrupa Kültür Kongresi , Avrupa’daki kültürel atmosferi ele geçirme çabalarında, dernekler,yayınevleri kurdu, dergiler ve çeşitli kitaplar çıkardı,Paneller ve orkestra turneleri düzenledi. Seyahat kitapları yazdırdığı ajanlarını kamufle ederek onların serbestçe dolaşımını sağladı.Liberal aydınlara çengel atılmasında, satın alınmalarında; dönek solculardan ve troçkistlerden yararlandı.Nobel edebiyat ödülüne müdahale ederek Pablo Neruda’nın Nobel almasına engel oldu, CIA ile birlikte kampanya organize etti. Doğu bloku yazarları arasına sızmak için, Pen Yazarlar Birliği yönetiminin tarafsızlığı bozmak amacıyla, Arthur Miller’in Pen başkanı yapılması için kampanya yürütüldü ve bu başarıldı.’Soğuk Savaş’ döneminde bin kadar kitabın yayınlanmasına CIA doğrudan destek verdi. Pasternak’ın Dr. Jivago’su, Machiavelli’nin Prens‘i, Milovan Djilas’ın Yeni sınıf (The New Class) kitapları ve Çehov’un tüm eserlerinin basımı ve yayımı CIA finansmanıyla gerçekleşti.
1903’te Hindistan’da doğan Birmanya’da polis teşkilatına giren Orwel, Avrupa kültür komitesinin ilk militanlarından biri olarak 1945 yılında ‘Hayvanlar Çiftliği’ni 1949 ‘da ‘1984’ romanını yazdı. Bu polis bozuntusu , 1950’de ölünceye kadar çevresinde bildiği tanıdığı demokrat ilerici, anti-Amerikan 125 aydın kişiyi; komunist oldukları gerekçesiyle ‘ büyük birader’ lerine jurnalledi.Kitaplarının içeriğinde, liberal safsatalarla mevcut kapitalist düzenin ve ABD’nin olumlanmasını görürüz. Kitaplarındaki ABD’ye görece bazı eleştiriler yapması; özellikle CİA’nın isteğidir.Çünkü yapılan propagandanın inandırıcı olması ve ABD desteğinin gizlenmesi için bu gerekliydi. Orwell’in felsefesi, ‘’ingiliz emperyalizmi kötüdür, ama diğer emperyalistler daha kötüdür.Tüm uluslar iğrençtir ama bazı uluslar daha iğrençtir’’ vb. benzeri aforizmalarla, kötünün iyisini tercih etmeye yöneltmek, düzene boyun eğdirmek üzerine kuruludur. İşte Orwell, diğer dönek arkadaşlarıyla başından 1950’de ölümüne dek bu şebekenin aktif elemanıydı. Ölümünden sonra da, CIA, karısıyla ilişkisini devam ettirmiştir.
Sonuç
1960’lara gelindiğinde,Sovyetler Birliği’nin yürüttüğü dünya barışı kampanyası, nükleer silahların yasaklanması kampanyası olumlu yankılar yaratırken, sovyetlerin uzay çağını başlatması, uzaya uydu göndermesine karşılık; ABD, bu alanlarda geride kalmıştı. Dahası, Küba krizi, Domuzlar Körfezi çıkartması,İran’da Musaddık’a yönelik darbe,Vietnam’ı işgal girişimi, ABD’nin barışçı söylemlerinin ve CIA’nın kültür cephesinin propagandalarını etkisizleştirmiş, ABD’nin gerçek yüzü iyice ortaya çıkmıştı.Entellektüel dünyada, aydınlar ve gençlik arasında anti- amerika ve anti-emperyalist dalga kabatmaya başlamıştı. 1966’ya gelindiğinde, zaten bir süredir bilinen CIA’nın kültür dünyasındaki örtülü eylemleri; kamuoyunda da deşifre olmuştu.CIA en sonunda kültür cephesinde görevli sorumlu ajanı Tom Braden üzerinden ısmarlama bir röportaj yaptırtarak;‘’Kültürel özgürlük Kongresi’ne ve yönetimine ve CIA’nın mali kaynak sağladığını ‘’ kabul etti.Vakıflar ve atlar değiştirilerek yola devam edildi. CIA, kültürel alana burnunu sokmaktan vazgeçmedi. Kültür Kongresi’nde görev yapmış, ünlenmiş, ödül almış,CIA talimatıyla iş tutmuş, Sovyetler Birliği’ne, Stalin’e yönelik dezenformasyonda rol oynamış, sözde ‘’bireysel özgürlük’’ şampiyonu Orwell gibi dönek yazarların iplikleri pazara çıkınca; CİA tarafından bir kenara atıldılar. Dönekler, mali desteklerinin kesilmesi ve kimliklerinin açığa çıkması sonucu, edebiyat çevrelerindeki itibarlarını da kaybetti ve birçoğu intihar ederek yaşamlarını noktaladı. ABD ve CIA, Sovyetler Birliği’nin çöküşü ve kapitalist-emperyalist bir devlete evrilmesinden sonra da, en baştaki dünyayı Amerikanlaştırma hedefinden vazgeçmiş değildir.Vakıfları, ’STK’ları dönekleri ve kukla Akademisyenleri aracılığıyla, yayınları ve basın tröstleriyle, kültür dünyasından asla elini çekmedi. Gelişkin iletişim teknolojilei ve medya üzerindeki tekelci konumuyla zehir saçmaya devam ediyor.
Not: CIA’nın sanat ve edebiyat dünyasındaki örtülü faaliyetlerini, daha ayrıntılı öğrenmek isteyenler; Tarihçi ve gazeteci Frances Stonor Saunders’in, ‘’Parayı verdi düdüğü çaldı’’ adlı eserine başvurabilir
( Bu yazı , Şubat 2021 / Arkadaş Gazetesi’nde yayınlandı )