2022 Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü,
2022 Nobel Tıp ödülü “soyu tükenmiş homininlerin genomları ve insan evrimine ilişkin keşifleri nedeniyle” Svante Pääbo’ya verildi. Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü’nün kazananları İsveç’in Stockholm kentindeki Karolinska Enstitüsü’nde açıklandı.
Nobel Komitesinin yaptığı açıklamada Pääbo’nun paleogenomik alanın kurulmasındaki rolüne vurgu yapılarak “Yaşayan tüm insanları soyu tükenmiş homininlerden ayıran genetik farklılıkları ortaya çıkararak, bizi keşifleri benzersiz bir şekilde insan yapan şeyin keşfedilmesi için temel oluşturuyor.” dendi.
Pääbo, 40 bin yıllık bir kemik parçasından modern insanın soyu tükenmiş akrabası Neanderthallerin DNA dizilimini ortaya çıkartmış ve daha önce bilinmeeyen bir hominin olan Denisovan’ı keşfetmişti. Pääbo’nun çalışmaları insanın yaklaşık 70 bin yıl önce gerçekleşen Afrika’dan göçünün ardından günümüzde soyu tükenmiş bu homininler ile Homo sapiens arasında gen transferi olduğunu ortaya koydu.
Halen Max Planck Enstitüsü’nde Evrimsel Antropoloji Bölümü Direktörlüğünü sürdürmekte olan Pääbo’nun babası Sune Bergström da 1982’de “prostaglandinler ve ilgili biyolojik olarak aktif maddelerle ilgili keşifleri” nedeniyle Bengt I. Samuelsson ve John R. Vane ile birlikte Fizyoloji veya Tıp Ödülü’nü kazanmıştı. Fizyoloji veya Tıp ödülü geçen yıl ise insan vücudunun sıcaklık ve dokunmayı nasıl algıladığına ilişkin keşifleri nedeniyle David Julius ve Ardem Patapoutian’a verilmişti.
Ödüller 10 milyon İsveç kronu (yaklaşık 16,5 milyon lira) nakit para ödülü taşıyor ve 10 Aralık’ta dağıtılacak. Para, ödülün yaratıcısı olan ve 1895 yılında ölen İsveçli mucit Alfred Nobel’in bıraktığı vasiyetten geliyor.
2022 Nobel Kimya Ödülü
Nobel Kimya Ödülü’nün bu yılki sahipleri klik kimya ve bioortogonal kimya alanındaki çalışmaları ile Carolyn R. Bertozzi, Morten Meldal ve K. Barry Sharpless oldu.
Barry Sharpless ve Morten Meldal, moleküler yapı taşlarının hızlı ve verimli bir şekilde bir araya geldiği işlevsel bir kimya formunun, klik kimyanın temellerini attılar. Carolyn Bertozzi ise klik kimyayı yeni bir boyuta taşıyarak canlı organizmalarda kullanımını sağladı.
2021 Nobel Kimya Ödülü’nü molekül inşasında yeni ve mahir bir araç olan “asimetrik organokatalizi” geliştirmelerinden ötürü Alman kimyager Benjamin List ve İskoç asıllı Amerikalı kimyager David W.C. MacMillan kazanmıştı. İki bilim insanının geliştirdiği asimetrik organokataliz, farmasötik araştırmalarında büyük etki yaratmıştı. 2020’de ise Nobel Kimya Ödülü’ne “DNA zincirlerini kesmeye ve yeniden birleştirmeye olanak sağlayan ‘CRISPR/Cas9’ sisteminin geliştirilmesine katkılarından ötürü” Fransız mikrobiyolog Emmanuelle Charpentier ile Amerikalı biyokimyacı Jennifer A. Doudna layık görülmüştü.
2022 Nobel Fizik Ödülü
Nobel Fizik Ödülü’nün bu yılki sahipleri “dolanık fotonlarla yapılan deneyler ile Bell eşitsizliklerinin ihlal edildiğinin ortaya koyan ve kuantum bilgi bilimine öncülük eden” çalışmaları ile Alain Aspect, John F. Clauser ve Anton Zeilinger oldu.
Alain Aspect, John Clauser ve Anton Zeilinger, iki parçacığın ayrıldıklarında bile tek bir birim gibi davrandıkları dolaşık kuantum durumlarını kullanarak çığır açan deneyler gerçekleştirmiş, elde ettikleri sonuçlar kuantum bilgisine dayalı yeni teknolojilerin önünü açmıştı.
2022 fizik ödüllü bilim insanlarının deneysel araçlar geliştirmesinin, kuantum teknolojisinde yeni bir çağın temelini attığını ifade eden Nobel komitesi kuantum bilgisayarları inşa etmek, ölçümleri iyileştirmek, kuantum ağları kurmak ve güvenli kuantum şifreli iletişim kurmak için bireysel parçacık sistemlerinin özel özelliklerinden yararlanmak üzere yoğun araştırma ve geliştirme çalışmaların devam etmekte olduğunu vurguladı.
2021’de Nobel Fizik Ödülü’nün yarısını “Dünya’nın ikliminin fiziksel modellemesini yapan, küresel ısınmayı hatasız öngören ve değişkenliğini ölçen” Japon meteorolog ve klimatolog Syukuro Manabe ve Alman okyanus bilimci ve iklim modelleyicisi Klaus Hasselmann’a, diğer yarısı ise “atomdan gezegen ölçeğine kadar fiziksel sistemlerde dalgalanmalar ve düzensizliğin etkileşimini keşfinden” ötürü İtalyan teorik fizikçi Giorgio Parisi’ye verilmişti.
2022 Nobel Barış ödülü
2022 Nobel Barış Ödülü, Belarus’tan “insan hakları savunucusu”, antikomünist faaliyetleri ile nam salmış Ales Bialiatski ile Rusya’da komünizmle mücadele için kurulan ve kapatılan Memorial örgütüne verildi. Ukrayna’dan Center for Civil Liberties de ödül verilen kurumlardan oldu.
Ales Bialiatski, Sovyetlerle mücadele için 80’lerin sonlarında kurulan antikomünist örgütlerden Belarus Halk Cephesi’nin kurucularından. Bialiatski’ye 2020 yılında da İsveç’te Doğru Yaşam Ödülü (Right Livelihood Award) verilmişti.
Memorial örgütü de Gorbaçov’un Prestroyka ve Glasnost döneminde kurulmuştu. Asıl olarak Stalin dönemine odaklanan örgüt, dönemin özellikleri ve Hitler faşizminin Sovyet halklarına yaptıklarını bir yana bırakarmış ve “komünizmin suçları”na odaklanmıştı. Antikomünist örgütün Rusya’daki faaliyeleri geçtiğimiz yılın aralık ayında yasaklandı, Rusya merkezli örgüt yüksek mahkeme kararı ile kapatılmış oldu. Mahkemenin kapatma gerekçelerinin başında da “Terör ve aşırı sağcı örgütleri haklı gösterme” ve “Ajanlık yapma” geliyorde. Örgüt, beş yıldır “ajanlık yapan örgütler listesinde” yer alıyordu.
Ukrayna-Rusya savaşı ve “Batı” ile Rusya kamplaşmasının zirvede olduğu bir dönemde ödül verilen isimler dikkat çekti.
2022 Nobel Edebiyat Ödülü
Nobel Edebiyat Ödülü’nün bu yılki sahibi Annie Ernaux oldu. Ernaux, ödüle “kişisel hafızanın köklerini, yabancılaşmalarını ve kolektif kısıtlamalarını ortaya çıkarma cesareti” nedeniyle layık görüldü.
Fransız yazar Ernaux, ödüle “kişisel hafızanın köklerini, yabancılaşmalarını ve kolektif kısıtlamalarını ortaya çıkarma cesareti ve klinik keskinliği için” layık görüldü.
Ernaux’nun, yazılarında cinsiyet, dil ve sınıf açısından güçlü eşitsizliklerin damgasını vurduğu bir yaşamı tutarlı bir şekilde ve farklı açılardan incelediği, yazarlığa giden yolunun uzun ve zorlu olduğu belirtildi.
Annie Ernaux 1940’ta doğdu ve ailesinin bir bakkal ve kafeye sahip olduğu Normandiya’daki küçük Yvetot kasabasında büyüdü.
“Yoksul ama hırslı” bir çocukluk geçiren Ernaux, yazılarında, cinsiyet, dil ve sınıf açısından güçlü eşitsizliklerin damgasını vurduğu bir yaşamı tutarlı bir şekilde ve farklı açılardan inceledi.
“Kurgu perdesini yırtma hırsı” Ernaux’u geçmişin metodik bir yeniden inşasına değil, aynı zamanda tamamen dış olayları kaydeden bir günlük formunda “ham” bir nesir yazma girişimine de götürdü.
Yazmanın politik bir eylem olduğunu ve toplumsal eşitsizliğe insanların gözlerini açtığını söyleyen Ernaux, bu amaçla dili, hayal gücünün perdelerini yırtmak için kendi deyimiyle bir “bıçak” olarak kullandı.
Ernaux’a uluslararası bir ün ve bir sürü takipçi ve edebi öğrenci kazandıran en iddialı eseri, Les annees (The Years) oldu. Bu eseri, “ilk kolektif otobiyografi” olarak anıldı.
Yazının özgürleştirici gücüne inanan Annie Ernaux’un çalışmaları, utanç, aşağılanma, kıskançlık veya kim olduğunuzu görememe gibi sınıf deneyiminin ıstırabını açığa vuruyor. (Arkadaş)